Tümdengelim

– [Anlatan] Tümdengelimle akıl yürütme, genel ilkeleri esas alarak belli öngörülerde bulunmak için kullanılan bir tür mantıktır. Belli gözlemlerden genel ilkelerin çıkarıldığı tümevarımla akıl yürütmenin zıddıdır. İki akıl yürütme türü de hipotezlerin oluşturulmasında ve test edilmesinde kullanılır. Mesela, bir bilim insanı bir kelebek türünün kırmızı renkte özel bir çiçek türünü çekici bulduğunu, ama yakınındaki mavi renkte benzer bir çiçek türünü çekici bulmadığını gözlemleyebilir. Bu bilgiden, tümevarımla akıl yürütme kullanılarak, kelebekler için çekici olanın temel olarak çiçeğin rengi olduğu hipotezi kurulabilir. Genel bir hipotez formülasyonundan sonra, bilim insanı hipotez doğru ise olabilecek birçok sonuca ulaşabilir. Bu durumda yeğlenen çiçeğin yaprak renginin değiştirilmesi çiçeğin kelebekler için cazibesini değiştirirken, koku veya yaprak şeklinin değiştirilmesi değiştirmemelidir. O zaman tümdengelimle akıl yürütme, hipotezi çürütmeye çalışan deneyleri tasarlamak için kullanılabilir, bu durumda hipotez, kelebeklerin rengi nedeniyle belli bir çiçeği yeğleyip yeğlemediğidir. Deney sonuçları tümevarımla kurulan başka hipotezlere veya tümdengelimli başka öngörülere de yol açabilir. Mesela, bilim insanları kelebeklerin küçük yapraklı çiçeklerden kaçınmaya meyilli olduklarını gözlemleyebilir.